Περνώντας πριν δύο χρόνια μπροστά από τη Maison de la Photographie de la Ville de Paris είδα μία τεράστια ουρά να περιμένουν καρτερικά να επισκεφθούν την έκθεση του Sebastião Salgado. Θύμα της παραπληροφόρησης και κυρίως της προσωπικής μου άγνοιας, δεν επισκέφθηκα και δεν απήλαυσα την μοναδική δουλειά του τόσο ξεχωριστού και ίσως του μεγαλυτέρου εν ζωή φωτογράφου. Βλέπετε, είχα πεισθεί, όπως και άλλοι σαν εμένα, ότι ο Salgado ήταν ακόμη ένας δυτικός που έκανε καριέρα από τον πόνο του άλλου. (Salgado has been accused of fetishising and beautifying suffering and pain.) Πόσο λάθος ήμουν.
Περισσότερο για τον Wim Wenders και λιγότερο για τον Sebastião Salgado αποφάσισα πριν λίγες μέρες να δω την ταινία The salt of earth.
Ήταν τότε που μου έπεσε το σαγόνι σαν να δέχτηκα γροθιά στο στομάχι. Η ανθρωπότητα στην οθόνη μου. Άσχημη, όμορφη, κλαίουσα, ταλαιπωρημένη, γοητευτική, άγρια, αιμορραγούσα, αθώα και αποφασιστική, φωνασκούσα και σιωπηλή. Απαστράπτουσα και κουρελιασμένη. Δίπλα της και γύρω της, η απύθμενη ομορφιά της φύσης, επιβλητική, γοητευτική, απάτητη αλλά και λεηλατημένη, πληγωμένη και κατασπαραγμένη μαζί με τους άλλους συγκατοίκους μας, τα άλλα έμβια όντα, η χλωρίδα και η πανίδα του πλανήτη μας, να προσπαθούν να πάρουν μία θέση στον ήλιο και εμείς να σπρώχνουμε και να κατακρημνίζουμε.
Δύο μάστορες της τέχνης, ο Wim Wenders μαζί με τον υιό του Salgado, Juliano Ribeiro, αφηγήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο την δύναμη της τέχνης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι είναι προς τιμή του Wim Wenders που έβαλε στην άκρη τον εγωισμό του και έβαλε δίπλα του το όνομα του νεαρού και πολύ υποσχόμενου Juliano Ribeiro Salgado.
Θέλει ιδιαίτερο ταλέντο να παρουσιάσεις ένα γίγαντα της τέχνης και να μην συνθλιφθείς στην προσπάθεια. Δεν συνέβη. Ο Wim Wenders, όχι μόνο δεν χάθηκε, αλλά εκατονταπλασίασε τους θαυμαστές του Sebastião Salgado. Σταθερά γνωρίσαμε και γοητευτήκαμε από την προσωπικότητα και το έργο του Sebastião Salgado.
Για να φτιάξεις το πορτραίτο ενός καλλιτέχνη, μιας τόσο σημαντικής, δυναμικής προσωπικότητας, είναι μεγάλο στοίχημα. Εκτιμώ ότι η συμβολή του υιού και του ίδιου του φωτογράφου ήταν σημαντική. Όπως πιστεύω ότι και της Lélia, της συζύγου και συνδημιουργού του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, ήταν καθοριστική. Χρειάζεσαι πολλαπλή πληροφόρηση για ενός τέτοιου μεγέθους πορτραίτο. Οι οικείοι είναι καθοριστικής συμβολής πόσο μάλλον αν προέρχονται από τον ίδιο χώρο. Διαρκώς τονίσθηκε κατά την διάρκεια της ταινίας η συμμετοχή της Lélia στην σύλληψη του αντικειμένου της αποστολής, του σχεδιασμού της καθώς και αυτού των εκδόσεων των βιβλίων. Διακριτικά θέλω να πιστεύω κι όχι εκ προθέσεως δεν εμφανίσθηκε η ίδια και ούτε πήρε δόξα μέσα από την δημοσιότητα του θεάματος. Εμφανίστηκε στο τέλος, όταν παρουσιάσθηκε το μεγάλο έργο της ανάπλασης της πατρικής φάρμας και της γύρω αυτής περιοχής. Ένα έργο πνοής για την Βραζιλία αλλά και μήνυμα ελπίδας για την ανθρωπότητα, αν ξυπνήσει βεβαίως και θελήσει να επουλώσει τις πληγές και καταστροφές που δημιούργησε. Δύο εκατομμύρια δένδρα φυτεύτηκαν και η αποψιλωμένη και κατά συνέπεια άνυδρη γη ξαναπρασίνισε κι έγινε το δάσος που ήταν.
Με πολύ έντεχνο τρόπο ενσωματώθηκε η κινηματογραφική δουλειά του Juliano Ribeiro Salgado και του Hugo Barbier που αναφέρεται στην οικογένεια του φωτογράφου, σε παλαιότερα συμβάντα της ζωής και του έργου του, με ιστορικές σκηνές από την πολιτική και κοινωνική ζωής της χώρας. Ήταν μέρη της ταινίας και μάλιστα πολύ αξιόλογα.
Γνώρισα τον άνθρωπο, τον άνδρα, τον καλλιτέχνη, το έργο του. Ακολούθησα βήμα προς βήμα την ματιά του στον κόσμο, είδα τον κόσμο μαζί του, πίσω από την φωτογραφική του μηχανή κι αυτό ήταν το επίτευγμα των σκηνοθετών και άλλων συντελεστών της ταινίας.
Κατανόησα γιατί ο άνθρωπος αυτός είναι το άλας της γης. Ο θυσιάζων και θυσιαζόμενος, ο καταστροφεύς και ο λυτρωτής. Wenders says that compassion fuels Salgado’s vision, humanity being the “salt of the earth”.
Ναι, το πάθος, όχι μόνο του Salgado, αλλά και των σκηνοθετών είναι αυτό που την συναρπαστική δουλειά 40 και πλέον χρόνων τη βλέπεις και την θαυμάζεις, τη ρουφάς, αντιλαμβάνεσαι γιατί είναι ο άνθρωπος και το μεγαλείο της φύσης το άλας της γης. Είναι η πραγματικότητα. Αυτές οι ασπρόμαυρες εικόνες που δεν είναι στατικές, δεν είναι βουβές, που έρχονται από παλιά, που σε αγγίζουν και σε ταρακουνούν, είναι η πραγματικότητα. Είναι σκληρή, τόσο σκληρή η ίδια, που έρχεται σαν το κινούμενο κύμα των εξαθλιωμένων προσφύγων, σαν την αέναη κίνηση των εργατών στα ορυχεία χρυσού. «Reality,» says Salgado, «is full of depth of field.»
Περιττό να ομολογήσω πόσο χάρηκα που είδα την ταινία, πόσο λυπήθηκα που έχασα την έκθεση. Θα είναι ψέμα αν πω ότι δεν έτρεξα να δω που αλλού στον κόσμο έχει τώρα έκθεση του μην και συμπίπτουν οι δρόμοι μας.
Σκηνοθέτες: Wim Wenders Juliano Ribeiro Salgado
Σενάριο: Wim Wenders Juliano Ribeiro Salgado David Rosier
Φωτογραφία: Hugo Barbier Juliano Ribeiro Salgado
editing: Maxine Goedicke,Rob Myers
Μουσική: Laurent Petitgand
http://www.theguardian.com/film/2015/jul/19/the-salt-of-the-earth-review-wim-wenders-sebastiao-salgado-juliano-ribeiro-photography
http://www.theguardian.com/artanddesign/2015/may/18/sebastiao-salgado-photo-london-photography
