30 Ιανουαρίου 2016

Ζώντας με ένα δολάριο τη μέρα (Living on One Dollar) - 2013

Ένα ντοκιμαντέρ μικρό, 56 λεπτών για την ακρίβεια, από ερασιτέχνες. Θα μπορούσε άραγε να ανατρέψει τη στάση ζωής σας;
Είναι από εκείνα που συζητάς για καιρό μετά.
Συνήθως μιλούμε γι αυτά που περνούν από μεγάλες οθόνες ή μικρές με DVD από video club. Tο παρόν είναι όμως εξαίρεση.
Τέσσερις νεαροί φίλοι, οι Zach, Chris, Ryan και Sean, Αμερικανοί φοιτητές, οι δύο (Chris και Zach) με θέμα σπουδών Διεθνής Ανάπτυξη, αποφασίζουν να ζήσουν δύο μήνες σε μία χώρα όπου οι άνθρωποι επιζούν με λιγότερα από ένα δολάριο τη μέρα. Αφορμή ήταν το θέμα που τους απασχόλησε στις σπουδές τους όταν διαπίστωσαν, μάλλον πληροφορήθηκαν, ότι περισσότεροι από ένα δις άνθρωποι επιζούν σ' αυτόν το πλανήτη κάτω από το όριο της φτώχειας. Διάλεξαν τη Γουατεμάλα όπου είχε δουλέψει ο Chris ένα καλοκαίρι.
Πήγαν σε ένα χωριό, Peña Blanca, με 300 κατοίκους όπου πραγματικά οι περισσότεροι επιζούν με λιγότερα από ένα δολάριο τη μέρα. Δουλεύουν ακόμη και μικρά παιδιά στα χωράφια, κάτω από άθλιες συνθήκες. Αναγκάζονται να παρατήσουν το σχολείο λόγω έλλειψης χρημάτων, η περίθαλψη είναι σχεδόν ανύπαρκτη λόγω κόστους, το νερό αμφιβόλου ποιότητας και ακόμη κι αυτό το ημερήσιο δολάριο με ερωτηματικό μια και είναι άγνωστο αν θα πληρωθούν και πότε από τους ιδιοκτήτες των χωραφιών όπου δουλεύουν.
Τα παιδιά υποσιτίζονται με αποτέλεσμα τη καθυστέρηση στην ανάπτυξή τους και με πολλά σχετικά προβλήματα υγείας.
Αποφασίζουν οι τέσσερις να ζήσουν λοιπόν όπως οι κάτοικοι του χωριού, σε παρόμοιες συνθήκες και με το περιορισμό του ενός δολαρίου.
Οι δύο εκ των τεσσάρων κινηματογραφιστές. Έτσι, με τα εισιτήρια πληρωμένα (4000 δολάρια), δωρεά από τους φοιτητές του κολεγίου τους (Claremont Mckenna College στη Καλιφόρνια) και από το Whole Planet Foundation, η τεράστιας δυσκολίας περιπέτεια ξεκινάει και καταγράφεται κινηματογραφικά.
Θεώρησα αρχικά ότι θα είναι μάλλον ωραιοποιημένη η επιλογή τους. Ήταν απίστευτη η έκπληξή μου όταν τελικά βίωσα το αντίθετο. Ήταν πολύ πιο απάνθρωπη η εμπειρία βέβαια γι αυτούς που μέχρι τα είκοσί τους δεν συνειδητοποίησαν ποτέ πριν τι σημαίνει να ζεις με ένα δολάριο τη μέρα.
Ακόμη και να γνωρίζεις ότι η συγκεκριμένη δυσκολία έχει ημερομηνία λήξης δεν παύει να είναι απίστευτα σκληρή η πραγματικότητα. Παλεύουν με την πείνα, την υγιεινή, τα εξανθήματα, την ασθένεια και την αδυναμία. Τέσσερις καλομαθημένοι, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι ανάμεσά μας, αναγκάζονται να κοιμούνται στο χώμα, να πηγαίνουν τουαλέτα σε τενεκεδένια παράγκα, να μάθουν να καλλιεργούν, να πίνουν βρώμικο νερό με αιωρούμενα σωματίδια και ζωύφια, να εφευρίσκουν τρόπους να εξασφαλίσουν θερμίδες με φθηνό τρόπο, να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα χρήματα για φάρμακα.
Αυτό που γι αυτούς ήταν μόνο μια περιπέτεια 56 ημερών, για άλλους ήταν η καθημερινότητα.
Όσο για μένα τον θεατή, συγκλονίστηκα. Είναι άλλο να λες κάτω από το όριο φτώχειας κι άλλο να το βιώνεις στην αξία ενός δολαρίου.
Σημαντικότατο και απίστευτα ζωτικής σημασίας το μικροδάνειο 125 δολαρίων. Πλούτος αυθεντικός τα ραπανάκια, όνειρο σπάνιο η απόκτηση μιας μασίνας, η μιας κότας που γεννάει αυγά, πανηγύρι μια ώριμη μπανάνα!
Με όσα μου κοστίζει ένας καφές στο οποιοδήποτε καφενείο της αγοράς ζει τετραμελής οικογένεια τρεις ολόκληρες ημέρες!
Άρχισα έκτοτε να μετρώ τις αγορές μου με ημέρες ενός δολαρίου. Την προμήθεια αγαθών να αντιπαραθέτω με ερωτηματικό περί της αναγκαιότητάς της.
Αδιάφοροι για τον γύρω κόσμο συνεχίζουμε να πορευόμαστε και να διαμαρτυρόμαστε με αλαζονεία.
Ήρθαν τέσσερα παιδιά φοιτητές με μία φθηνή κάμερα και έφεραν στο φως ν' αντικρίσουμε κατάφατσα μια τραγική αλήθεια.
Έφεραν επίσης στο φως την ανθρώπινη πλευρά αυτού του απίστευτου κόσμου.
Άνθρωποι να προσφέρουν πρόθυμα απ' το υστέρημά τους. Άνθρωποι που δεν ξέχασαν να χαμογελούν, μέσα στην λάσπη, κάτω από μια στέγη να στάζει, άνθρωποι να δακρύζουν σκεπτόμενοι χαμένα όνειρα, να στέκονται αλληλέγγυοι στην μάνα που κρατά το άρρωστο παιδί της, που χαίρονται τους φίλους που αντέχουν με στωικότητα.
Αναρωτιέμαι τι μας χρειάζονται τόσοι πανάκριβοι κινηματογραφικοί εξοπλισμοί και πολυδάπανες (δεκάδων εκατομμυρίων) παραγωγές όταν με τέτοιο τρόπο μπορείς τελικά να αφηγηθείς τόσο ζωντανά μια ιστορία που είναι η ίδια η ζωή!
Δεν χρειάστηκε πολύ για να αναρωτηθείς τόσος φυσικός πλούτος πως γίνεται και δεν φθάνει στο πιάτο αυτού που τον καλλιεργεί;
Ποιός τον αρπάζει και δεν επιστρέφει τουλάχιστον λίγο καθαρό νερό, κάποια απόλυτα αναγκαία φάρμακα, μια στοιχειώδη εκπαίδευση;
Τα επεσήμαναν απλά χωρίς τεράστια προσπάθεια. Έστρεψαν την κάμερα από την παράγκα στις πλαγιές, στα νερά, στις λαϊκές αγορές, στην κατσαρόλα και στο βλέμμα των παιδιών.
Εύγε στους νέους που το επιχείρησαν.
Μπορείτε να το βρήτε σε Netflix ή Youtube.

Σκηνοθεσία: Zach Ingrasci, Sean Leonard, ChrisTemple
Φωτογράφος: Ryan Christoffersen, Sean Leonard
Editing: Sean Leonard

23 Ιανουαρίου 2016

Ο Χρόνος που Κυλά (Les Temps Qui Changent) - 2004

Ένας, ο πρωταγωνιστής, Antoine (Gérard Depardieu), προσπαθεί να βρει και να συναντήσει τον έρωτα που έχασε πριν 30 χρόνια. Ο έρωτας, η Cécile (Catherine Deneuve), παντρεμένη, αλλά όχι ιδιαίτερα ευτυχισμένη με το νεώτερο σύζυγό της. Στον τόπο διαμονής της, στην Ταγγέρη, φθάνουν ταυτόχρονα με τον αναζητόντα τον έρωτα Antoine, ο γιος της, η φίλη του και ο γιος της φίλης του, από άλλον άνδρα. Ο γιος θα συναντήσει τον εραστή του και η φίλη του θα επιδιώξει συνάντηση με την δίδυμη αδελφή της, που αρνείται να την συναντήσει για λόγους θρησκευτικούς. Είναι προσηλωμένη στο Ισλάμ, όπου οι κανονισμοί και οι αρχές δεν εγκρίνουν τη ζωή της αδελφής της.
Ταγγέρη, ένας κόσμος που πατάει το ένα πόδι στην παράδοση και στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση. Ένας κόσμος που ανασυγκροτείται, χτίζεται. Υιοθετεί νέες συνήθειες, όπως πολυεθνικά fastfood, ακούει ξένη μουσική, έχει δύο ή και πολλές οικονομικές ταχύτητες, γίνεται πρόσφυγας, αναμένει τη συνάντηση με το όνειρο απέναντι στην Ευρώπη. Ευρωπαίοι αλλοδαποί που δεν θα ενσωματωθούν ποτέ με τους γηγενείς.
Ο σκηνοθέτης μας, André Téchiné, προχωρά έξι ιστορίες, άλλοτε συνδεδεμένες μεταξύ τους και άλλοτε όχι, όμως με ενδιαφέρον. Αφηγείται με κοντινά πλάνα την ένταση και με χαμηλό φως. Νιώθεις την ανακατάταξη και την ανασυγκρότηση στο χώρο, στις συμπεριφορές και θέσεις των χαρακτήρων. Δεν ανοίγονται τάφροι μόνο, αλλά και οι ζωές των ανθρώπων έρχονται πάνω-κάτω. Σείονται εκ θεμελίων.
Το ζητούμενο; Οι σχέσεις με ποιότητα, με συναίσθημα και ασφάλεια. Τη τελευταία τη νιώθεις κλονισμένη. Κλονισμένη και η συνέχεια της ζωής γενικότερα. Τρέχοντας, δεν αντιλαμβάνεσαι τις αλλαγές, τον χρόνο που κύλησε και τις αλλαγές που συνήθισες.
Οι ερμηνείες των Catherine Deneuve και Gérard Depardieu καλές, θυμίζουν ότι όχι απλώς είναι μεγάλοι ηθοποιοί, αλλά ότι υπήρξε κάποτε και ένα τέτοιο ‘είδος’. Είχε βαρύτητα η παρουσία τους ακόμη και μέσα στην ατσαλοσύνη του βαδίσματος του Depardieu. Δεν χρειάσθηκε να φλυαρήσει. Με λιτότητα και κάνοντας μία σύντομη βόλτα, έλεγε ο φακός ότι χρειαζόταν. Είχε την μουσική και το στίχο των τραγουδιών για συμπλήρωμα.
Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος ότι ήταν ασύνδετα τα γεγονότα και οι βίοι των χαρακτήρων ασυνάρτητοι. Οι αλλαγές των καιρών όμως δεν προκαλούν τα ανεξήγητα; Δεν είναι αυτό και το χαρακτηριστικό τους; Θέλεις απόσταση από την αλλαγή, θέλει χρόνο να κατασταλάξει το νέο, να αφομοιωθεί.
Υπήρχε όμως κάτι σταθερό, η ανάγκη της ανθρώπινης επαφής, της έκφρασης συναισθήματος, η αναφορά σε μια άλλη ψυχή.
Δεν ήταν μόνο ο Depardieu που κυνηγούσε την επιστροφή στο παρελθόν έντονα και επίμονα. Ήταν και οι άλλοι που αργά μεν, όμως κι εκείνοι συνάντησαν την εσωτερική τους ανάγκη και αφέθηκαν στην επιταγή της.
Η ταινία είναι τουλάχιστον δέκα ετών, εύχομαι να μπορέσετε να τη βρείτε κι εσείς και να την απολαύσετε. Εγώ την είδα στο MUBI, γνωστή συνδρομική ψηφιακή ταινιοθήκη για σινεφίλους.
Ίσως, δεν είναι τόσο ουτοπικό η εμμονή σε ένα όνειρο, όταν οι καιροί αλλάζουν τόσο γρήγορα και εσύ αναζητάς τον έλεγχό τους.
Προλαβαίνω τους αντιρρησίες: Ο André Téchiné κινείται στο επίπεδο του ρεαλισμού και όχι στην γλυκόπικρη εκδοχή ενός ρομαντικού πρωταγωνιστή.

Σκηνοθέτης: André Téchiné
Σενάριο: André Téchiné, Larent Guyot, Pascal Bonitzer
Φωτογραφία: Julien Hirsch
Μουσική: Juliette Garrigues
Editing: Martine Giordano
Ηθοποιοί
Catherine Deneuve: Cécile
Gérard Depardieu: Antoine
Gilbert Melki: Nathan
Malik Zidi: Sami
Lubna: Nadia και Aïcha
Nadem Rachati: Bilal
Tanya Lopert: Rachel
Nabila Baraka: Nabila
Idir Elomri: Saïd

6 Ιανουαρίου 2016

Το άλας της γης (The salt of the earth) - 2014



Περνώντας πριν δύο χρόνια μπροστά από τη Maison de la Photographie de la Ville de Paris είδα μία τεράστια ουρά να περιμένουν καρτερικά να επισκεφθούν την έκθεση του Sebastião Salgado. Θύμα της παραπληροφόρησης και κυρίως της προσωπικής μου άγνοιας, δεν επισκέφθηκα και δεν απήλαυσα την μοναδική δουλειά του τόσο ξεχωριστού και ίσως του μεγαλυτέρου εν ζωή φωτογράφου. Βλέπετε, είχα πεισθεί, όπως και άλλοι σαν εμένα, ότι ο Salgado ήταν ακόμη ένας δυτικός που έκανε καριέρα από τον πόνο του άλλου. (Salgado has been accused of fetishising and beautifying suffering and pain.) Πόσο λάθος ήμουν.
Περισσότερο για τον Wim Wenders και λιγότερο για τον Sebastião Salgado αποφάσισα πριν λίγες μέρες να δω την ταινία The salt of earth.
Ήταν τότε που μου έπεσε το σαγόνι σαν να δέχτηκα γροθιά στο στομάχι. Η ανθρωπότητα στην οθόνη μου. Άσχημη, όμορφη, κλαίουσα, ταλαιπωρημένη, γοητευτική, άγρια, αιμορραγούσα, αθώα και αποφασιστική, φωνασκούσα και σιωπηλή. Απαστράπτουσα και κουρελιασμένη. Δίπλα της και γύρω της, η απύθμενη ομορφιά της φύσης, επιβλητική, γοητευτική, απάτητη αλλά και λεηλατημένη, πληγωμένη και κατασπαραγμένη μαζί με τους άλλους συγκατοίκους μας, τα άλλα έμβια όντα, η χλωρίδα και η πανίδα του πλανήτη μας, να προσπαθούν να πάρουν μία θέση στον ήλιο και εμείς να σπρώχνουμε και να κατακρημνίζουμε.
Δύο μάστορες της τέχνης, ο Wim Wenders μαζί με τον υιό του Salgado, Juliano Ribeiro, αφηγήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο την δύναμη της τέχνης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι είναι προς τιμή του Wim Wenders που έβαλε στην άκρη τον εγωισμό του και έβαλε δίπλα του το όνομα του νεαρού και πολύ υποσχόμενου Juliano Ribeiro Salgado.
Θέλει ιδιαίτερο ταλέντο να παρουσιάσεις ένα γίγαντα της τέχνης και να μην συνθλιφθείς στην προσπάθεια. Δεν συνέβη. Ο Wim Wenders, όχι μόνο δεν χάθηκε, αλλά εκατονταπλασίασε τους θαυμαστές του Sebastião Salgado. Σταθερά γνωρίσαμε και γοητευτήκαμε από την προσωπικότητα και το έργο του Sebastião Salgado.
Για να φτιάξεις το πορτραίτο ενός καλλιτέχνη, μιας τόσο σημαντικής, δυναμικής προσωπικότητας, είναι μεγάλο στοίχημα. Εκτιμώ ότι η συμβολή του υιού και του ίδιου του φωτογράφου ήταν σημαντική. Όπως πιστεύω ότι και της Lélia, της συζύγου και συνδημιουργού του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, ήταν καθοριστική. Χρειάζεσαι πολλαπλή πληροφόρηση για ενός τέτοιου μεγέθους πορτραίτο. Οι οικείοι είναι καθοριστικής συμβολής πόσο μάλλον αν προέρχονται από τον ίδιο χώρο. Διαρκώς τονίσθηκε κατά την διάρκεια της ταινίας η συμμετοχή της Lélia στην σύλληψη του αντικειμένου της αποστολής, του σχεδιασμού της καθώς και αυτού των εκδόσεων των βιβλίων. Διακριτικά θέλω να πιστεύω κι όχι εκ προθέσεως δεν εμφανίσθηκε η ίδια και ούτε πήρε δόξα μέσα από την δημοσιότητα του θεάματος. Εμφανίστηκε στο τέλος, όταν παρουσιάσθηκε το μεγάλο έργο της ανάπλασης της πατρικής φάρμας και της γύρω αυτής περιοχής. Ένα έργο πνοής για την Βραζιλία αλλά και μήνυμα ελπίδας για την ανθρωπότητα, αν ξυπνήσει βεβαίως και θελήσει να επουλώσει τις πληγές και καταστροφές που δημιούργησε. Δύο εκατομμύρια δένδρα φυτεύτηκαν και η αποψιλωμένη και κατά συνέπεια άνυδρη γη ξαναπρασίνισε κι έγινε το δάσος που ήταν.
Με πολύ έντεχνο τρόπο ενσωματώθηκε η κινηματογραφική δουλειά του Juliano Ribeiro Salgado και του Hugo Barbier που αναφέρεται στην οικογένεια του φωτογράφου, σε παλαιότερα συμβάντα της ζωής και του έργου του, με ιστορικές σκηνές από την πολιτική και κοινωνική ζωής της χώρας. Ήταν μέρη της ταινίας και μάλιστα πολύ αξιόλογα.
Γνώρισα τον άνθρωπο, τον άνδρα, τον καλλιτέχνη, το έργο του. Ακολούθησα βήμα προς βήμα την ματιά του στον κόσμο, είδα τον κόσμο μαζί του, πίσω από την φωτογραφική του μηχανή κι αυτό ήταν το επίτευγμα των σκηνοθετών και άλλων συντελεστών της ταινίας.
Κατανόησα γιατί ο άνθρωπος αυτός είναι το άλας της γης. Ο θυσιάζων και θυσιαζόμενος, ο καταστροφεύς και ο λυτρωτής. Wenders says that compassion fuels Salgado’s vision, humanity being the “salt of the earth”.
Ναι, το πάθος, όχι μόνο του Salgado, αλλά και των σκηνοθετών είναι αυτό που την συναρπαστική δουλειά 40 και πλέον χρόνων τη βλέπεις και την θαυμάζεις, τη ρουφάς, αντιλαμβάνεσαι γιατί είναι ο άνθρωπος και το μεγαλείο της φύσης το άλας της γης. Είναι η πραγματικότητα. Αυτές οι ασπρόμαυρες εικόνες που δεν είναι στατικές, δεν είναι βουβές, που έρχονται από παλιά, που σε αγγίζουν και σε ταρακουνούν, είναι η πραγματικότητα. Είναι σκληρή, τόσο σκληρή η ίδια, που έρχεται σαν το κινούμενο κύμα των εξαθλιωμένων προσφύγων, σαν την αέναη κίνηση των εργατών στα ορυχεία χρυσού. «Reality,» says Salgado, «is full of depth of field.»
Περιττό να ομολογήσω πόσο χάρηκα που είδα την ταινία, πόσο λυπήθηκα που έχασα την έκθεση. Θα είναι ψέμα αν πω ότι δεν έτρεξα να δω που αλλού στον κόσμο έχει τώρα έκθεση του μην και συμπίπτουν οι δρόμοι μας.
Σκηνοθέτες: Wim Wenders Juliano Ribeiro Salgado
Σενάριο: Wim Wenders Juliano Ribeiro Salgado David Rosier
Φωτογραφία: Hugo Barbier Juliano Ribeiro Salgado
editing: Maxine Goedicke,Rob Myers
Μουσική: Laurent Petitgand
http://www.theguardian.com/film/2015/jul/19/the-salt-of-the-earth-review-wim-wenders-sebastiao-salgado-juliano-ribeiro-photography
http://www.theguardian.com/artanddesign/2015/may/18/sebastiao-salgado-photo-london-photography