Την ταινία Hannah Arendt την είδα όπως συνηθίζουμε να λέμε πριν 'τις γιορτές'. Άφησα χρόνο για να σκεφτώ και να διαβάσω. Πάντα γι αυτά που με εντυπωσιάζουν, εκνευρίζουν, απογοητεύουν, θέλω χρόνο για να επιβεβαιώσω ότι δεν έκανα λάθος εκτίμηση.
Η ταινία έχει τέσσερα τουλάχιστον στοιχεία που είναι τα διαπιστευτήριά της για να την χαρακτηρίσεις καλή. Πρώτον, την παρακολουθείς απνευστί, χωρίς δυσανασχετήσεις, διακοπές, με αμείωτο ενδιαφέρον. Δεύτερον, έχει εξαιρετική ερμηνεία από την Barbara Sukowa στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ως Hannah. Τρίτον, χρησιμοποιεί υλικό απο την βιντεοσκόπηση της πολύκροτης δίκης για την απόδοση της αντικειμενικότητας και την μη αμφισβήτηση του χαρακτήρος του Adolf Eichmann. Τέταρτον και σημαντικότερον, πέτυχε να δώσει έναυσμα προβληματισμού, αναζήτησης πληροφοριών, ανάγνωσης για την ίδια την Hannah Arendt, την εποχή και τον αντισημιτισμό.
Ο κεντρικός αφηγηματικός άξονας της ταινίας δεν είναι η δίκη του Eichmann αλλά το μέσο για την σκιαγράφηση της προσωπικότητας της Hannah. Απόδειξη γι αυτό; Με αφορμή την προβολή της ταινίας της, τα περισσότερα έντυπα ή ηλεκτρονικά μέσα, παρουσίασαν την προσωπικότητα και το έργο της αντί για κριτική της ταινίας. Από αυτή την άποψη η σκηνοθέτης και ο παραγωγός θα πρέπει να νιώθουν επιτυχημένοι. Βέβαια, μόνο ματιές ρίχνουμε στην προσωπικότητα αυτής της γυναίκας, της Hannah Arendt.
Η Arendt είναι περισσότερο γνωστή σήμερα για τη συμβολή της στην πολιτική επιστήμη και την μελέτη των ολοκληρωτικών καθεστώτων, με έργα της όπως 'The Origins of Totalitarianism' (1951) και 'The Human Condition' (1958). Διατύπωσε την κλασική πλέον θέση της σχετικά με την «κοινοτοπία του κακού» στο έργο της 'Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil' (1963), με αφορμή την κάλυψη από την Ιερουσαλήμ της δίκης του πρώην ναζί Adolf Eichmann για το γνωστό περιοδικό The New Yorker.
Η Hannah Arendt τόλμησε και είπε ότι πίσω από την αποτρόπαια γενοκτονία δεν κρυβόταν τόσο μία σταθερή ιδεολογική άποψη, παρά ένας άβουλος, απροβλημάτιστος πειθαρχημένος μηχανισμός. Εκφραστής του άνθρωποι σαν τον δικαζόμενο. Όπως έγραψε, περίμενε «ένα θηρίο, βίαιο, αιμοσταγές, και είδε ένα ανθρωπάκι.»
Κατονόμασε επίσης ευθύνες στη ιερατική ηγεσία της Εβραϊκής κοινότητας, όπως εξάλλου αναφέρθηκε και από μάρτυρες. Όπως ήταν αναμενόμενο, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και κατηγοριών. Νωπές οι μνήμες από τα βασανιστήρια, τις εκτελέσεις, τις απώλειες, τις φρικιαστικές εικόνες, δεν ήταν έτοιμη η κοινωνία να δεχτεί την φιλοσοφική της άποψη. Η ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης και τιμωρία του κακού ήταν επιτακτική και το μόνο ζητούμενο.
Μέσω διαλόγων και σχολίων από τον άμεσο περίγυρό της αποκτούμε μερική ομολογουμένως και περιορισμένη εικόνα της επικρατούσας πολιτικής, ακαδημαϊκής ζωής, σε Αμερική και Ισραήλ. Αναγνώσεις επιστολών του κοινού, μετά την δημοσίευση των άρθρων στο The New Yorker για την δίκη, η αποστροφή του φίλου της από αυτήν, εκδηλώνοντας την διαφωνία του για την στάση της στο νεκροκρέβατό του, υπογραμμίζουν για τον θεατή το μέγεθος της αντίδρασης στον σχολιασμό και την άποψή της. Η Ισραηλινή κυβέρνηση την απειλεί, η ακαδημαϊκή κοινότητα την απορρίπτει, οι φίλοι της απομακρύνονται και χιλιάδες αναγνώστες την καταγγέλλουν, την καταριούνται και την βρίζουν. Παραμένουν δίπλα της ελάχιστοι, όπως ο σύζυγός της Heinrich Blücher, η φίλη της συγγραφέας Mary McCarthy και κάποιοι φοιτητές. Μάταια η Arendt τονίζει ότι «το να προσπαθείς να κατανοήσεις δεν σημαίνει ότι συγχωρείς». Κάποια στιγμή, όταν νιώθει ότι σχεδόν όλοι την έχουν εγκαταλείψει, ξεσπάει σε λυγμούς.
Ποιο ήταν τελικά το λάθος της; Απλά, εξέφρασε την άποψη της, σχολίασε την δίκη με τον δικό της τρόπο. Είπε διαφορετική άποψη από την επικρατούσα, από αυτήν που ήθελαν να ακούσουν οι πολλοί. Τόλμησε!
Είπε ότι ένας άνθρωπος που δεν είχε την ικανότητα να σκεφθεί ήταν η πηγή του κακού. Ένας άνθρωπος που ενεργεί άκριτα, υπακούοντας πειθήνια τους ανωτέρους του, οδηγείται σε αποτρόπαιες πράξεις, και στην περίπτωση του Eichmann, σε φρικιαστικά εγκλήματα. Όπως ήδη είχε η ίδια επισημάνει το 1945: «Το πρόβλημα του κακού θα αποτελέσει το θεμελιώδες ζήτημα της μεταπολεμικής ζωής στην Ευρώπη.»
Αυτή την σχέση ανάμεσα στην κοινοτοπία, το κακό και το έγκλημα κατέθεσε στην έκθεση της για την δίκη και σ'αυτήν βασίσθηκε η ταινία. Η ταινία δεν είναι ντοκιμαντέρ. Το μόνο που έκανε είναι να δείξει τον δυναμισμό και την ισχυρή προσωπικότητα της Hannah Arendt.
Θα συμφωνήσω ότι η σκηνοθέτις σκιαγραφεί με απόσταση. Αφήνει όπως ανέφερα τον θεατή να μελετήσει το θέμα μετά ο ίδιος. Το αν έτσι το έκανε, επειδή αυτός είναι ο ρόλος της τέχνης, ή αν αυτές ήταν οι δυνατότητες της, ή από κάποια σκοπιμότητα, αυτό αφορά και το πως εμείς ως θεατές τοποθετούμεθα επί του έργου και λόγου της Margarethe von Trotta.
Η ταινία κρίθηκε ως αδύναμη να χειρισθεί την πολυπλοκότητα του θέματος και ότι η Hannah Arendt άξιζε μεγαλύτερης προσοχής. Όμως θα επιμείνω στην άποψη μου ότι η τέχνη είναι ‘για να σου ανοίξει την όρεξη κι όχι να σου καλύψει την πείνα’. Εξάλλου, η ίδια η Arendt είπε, ότι αν ξεκινήσεις από την ερώτηση «ποια είμαι εγώ που θα κρίνω, έχεις ήδη χάσει». Καταθέτει άποψη και μάλιστα προκαλεί μ’ αυτήν. Όταν είπε ότι «αν οι Εβραίοι δεν είχαν αρχηγούς και ήταν ανοργάνωτοι, θα γινόταν χάος, αλλά έτσι είναι ζήτημα αν είχαμε τελικά νεκρούς να κυμαίνονται ανάμεσα σε 4,5 με 6 εκατομμύρια» προκάλεσε κυριολεκτικά θύελλα ακόμη κι αν το γεγονός αυτό μαρτυρήθηκε μέσα στην αίθουσα του ακροατηρίου της δίκης. Πολλοί θα ήθελαν κάτι τέτοιο να ξεχασθεί τελέιως ή ούτε καν ν' αναφερθεί. Αυτή όμως το είπε και το τόνισε. Ανέλαβε την ευθύνη των λεγομένων της.
Αυτή την Hannah, την επίμονη, την δυναμική, την πολυγραφότατη, την αδιαπραγμάτευτη, την πανέξυπνη, την θαρραλέα, την μαχητική παρουσίασε η Margarethe von Trotta. Για τους ανικανοποίητους υπάρχει επίσης το ντοκιμαντέρ που δημιούργησε από το υλικό της βιντεοσκόπησης της δίκης μετά απο 40 περίπου χρόνια ο γνωστός Εβραίος σκηνοθέτης ντοκιμαντερίστας Eyal Sivan (The Specialist: the Portrait of a Modern Ccriminal - 1999).
Θελημένα δεν αναφέρθηκα στην σχέση της με τον καθηγητή της, φιλόσοφο Martin Heidegger, γιατί θεωρώ ότι η ίδια ήταν μία εξέχουσα πολιτική θεωρητικός, όπως θέλει να λέγεται, και όχι φιλόσοφος, που δεν χρειάζεται καν τα δεκανίκια που δίνει μια σχέση με έναν μεγάλο αλλά αμφιλεγόμενο φιλόσοφο, ο οποίος επιπλέον ακούστηκε ότι υποστήριξε το Χιτλερικό καθεστώς.
Θα ήθελα να την ξαναδώ μετά από όσα εν τω μεταξύ ανακάλυψα.
Σκηνοθέτης Margarethe von Trotta
Σενάριο. Pam Katz, Margarethe von Trotta
Διανομή ρόλων Bettina Böhler
Mουσική André Megenthaler
Διευθυνση φωτογραφίας Caroline Champetier
Ηθοποιοί
Hannah Arendt. Barbara Sukowa
Mary McCarthy Janet McTeer
Heinrich Blücher Axel Milberg
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου